Иранката Наргес Мохамади (51) е добитничка на Нобеловата награда за мир за 2023 година.

Како што е наведено од Комитетот, таа ја добила наградата за борба против угнетувањето на жените во Иран и нејзините напори да ги промовира човековите права и слободата за сите.

Во образложението на наградата се наведува дека храбрата борба на Наргес Мохамади имала огромна лична цена.

„Севкупно, иранскиот режим ја апсеше 13 пати, ја осуди пет пати, со вкупно 31 година затвор“, рече Берит Рајс-Андерсен, шеф на Нобеловиот комитет во Осло.

Наргес Мохамади се уште е во затвор.

Таа е ирански активист и заменик-шеф на Центарот за бранители на човекови права, основан од нобеловката Ширин Ебади.

Мохамади беше апсена повеќе пати од 1998 година и моментално се наоѓа во озлогласениот затвор Евин во Техеран поради „ширење пропаганда“.

Оваа година таа беше вклучена и на листата на 100 инспиративни и влијателни жени на „Би-Би-Си“ од целиот свет.

Во декември минатата година, за време на протестите предизвикани од убиството на Махса Амини во притвор, Наргес Мохамади во извештајот објавен од Би-Би-Си детално го опиша сексуалното и физичкото малтретирање на притворените жени.

Во јануари оваа година, таа објави шокантен извештај од затворот во кој детално ги опишува условите на жените во затворот Евин, вклучително и список од 58 затвореници и процесот на испрашување и тортура низ кој поминале. Од овие жени, 57 поминале вкупно 8.350 дена во самица. 56 од нив се осудени на вкупно 3300 месеци затвор.

Мохамади првпат беше уапсена во 1998 година поради критикување на иранската влада. Таа помина една година во затвор. Во април 2010 година, таа беше повикана во Исламскиот револуционерен суд поради нејзиното членство во Центаот за бранители на човековите права.

Таа беше ослободена со кауција од 50.000 долари, но неколку дена подоцна беше повторно уапсена и задржана во затворот Евин. Нејзиното здравје се влошило додека била во затвор каде развила болест слична на епилепсија поради која повремено ја губи контролата врз мускулите. По еден месец била пуштена и однесена во болница.

Во јули 2011 година, Мохамади беше повторно судена и прогласена за виновна за „дејствување против националната безбедност, членство во Центарот и пропаганда против режимот“. Во септември таа беше осудена на 11 години затвор.

Како што тогаш изјави, за пресудата дознала преку своите адвокати и дека пресудата на 23 страници е „без преседан“, бидејќи нејзините активности во областа на човековите права постојано ги споредувале со обиди за рушење на режимот.

Во март 2012 година, казната беше потврдена од апелациониот суд, иако беше намалена на шест години. Таа беше уапсена на 26 април кога почна да ја отслужува казната.

Оваа реченица наиде на протест од британското Министерство за надворешни работи, кое го нарече случајот „уште еден тажен пример на обидите на иранските власти да ги замолчат храбрите бранители на човековите права“.

Амнести интернешенел ја прогласи за затвореничка на совеста и повика на итно ослободување. Репортери без граници упатија апел во име на Мохамади на деветгодишнината од смртта на фотографката Захра Каземи во затворот Евин.

Во јули 2012 година, меѓународна група пратеници побараа нејзино ослободување, вклучително и американскиот сенатор Марк Кирк, поранешниот канадски јавен обвинител Ирвин Котлер, британскиот пратеник Денис Мекшејн, австралискиот пратеник Мајкл Денби, италијанската пратеничка Фиама Ниренштајн и литванскиот пратеник Емануелис Зингерис.

Мохамади беше ослободена од затвор на 31 јули 2012 година.

Три години подоцна, Мохамади повторно беше уапсена под нови обвиненија. Огранокот 15 на Револуционерниот суд ја осуди на десет години затвор под обвинение за „основање нелегална група“ за Легам (постапно прекинување на кампањата за смртна казна), пет години за „собирање и работа против националната безбедност“, една година за „пропаганда против системот“ за нејзините интервјуа со меѓународните медиуми и нејзината средба во март 2014 година со тогашната висока претставничка за надворешна и безбедносна политика на ЕУ Кетрин Ештон.

Во јануари 2019 година, Мохамади започна штрајк со глад, заедно со притворената британско-иранска државјанка Назанин Загари-Ратклиф, во затворот Евин во Техеран, во знак на протест поради тоа што им бил одбиен пристап до медицинска нега.

Во октомври 2020 година, Мохамади беше ослободена од затвор.

На крајот на февруари 2021 година, таа објави видео преку социјалните мрежи во кое објаснува дека во декември двапати била повикана на суд, за случај што против неа бил покренат додека сè уште била во затвор.

Мохамади изјави дека одбива да се појави на суд и нема да се придржува на ниту една пресуда. Во видеото, таа го опишува сексуалниот напад и малтретирањето на кое таа и другите жени биле изложени во затворите, и вели дека властите сè уште не одговориле на жалбата што таа ја поднела на 24 декември.

Новиот случај покренат против неа се однесува на протестот на женските политички затворенички во затворот Евин поради убиството и апсењето на демонстрант од страна на безбедносните сили во ноември 2019 година.

Во мај 2021 година, огранокот 1188 на Кривичниот суд во Техеран  ја осуди Мохамади на две и пол години затвор, 80 удари со камшик и две одделни парични казни под обвинение, вклучително и „ширење пропаганда против системот“.

Мохамади е родена на 21 април 1972 година. Студирала на Меѓународниот универзитет Имам Хомеини, дипломирала физика и станала професионален инженер. За време на нејзината универзитетска кариера, таа пишуваше статии за поддршка на правата на жените во студентскиот весник. Била активна и во алпинистичка група, но подоцна била забранета поради нејзините политички активности.

Мохамади продолжи да работи како новинар за неколку реформистички весници и објави книга со политички есеи со наслов „Реформи, стратегија и тактики“.

Во 1999 година, таа се омажи за колегата прореформски новинар Таги Рахмани, кој беше уапсен за првпат не долго потоа. Рахмани се пресели во Франција во 2012 година, откако одлежа вкупно 14 години затвор, но Мохамади остана да продолжи со својата работа за човекови права.

Мохамади и Рахмани имаат близнаци.

Сопругот на иранската активистка рече дека наградата дополнително ќе ја поттикне нејзината борба и ќе го поттикне движењето што го води.