120 ГОДИНИ ОД СМРТТА НА СТЕФАН МАНДАЛОВ-МАНДАНАТА.
„КАЖЕТЕ И НА МАКЕДОНИЈА, ДЕКА ЈАС СИ ГО ИСПОЛНИВ ДОЛГОТ, ДА ЖИВЕЕ СЛОБОДНА МАКЕДОНИЈА“

На денешен ден 1903 година во близината на селото Мишино, Кочанско, загина Стефан Мандалов-Манданата — македонски револуционер, војвода на Македонската револуционерна организација. Последните негови зборови биле:

Кажете ѝ на Македонија, дека јас си го исполнив долгот; да живее слободна Македонија.
Вистинското име на Манданата е Стефан Мандалов. Бил роден во селото Стојаково, во близина на Гевгелија, на 11 декември 1875 година. Бил син на Тано и Векија. Во Стојаково се доселиле едно колено пред тоа, кога во селото дошол Гого Менкавчин, кој според Ристо Стамков, творец на монографијата Стефан Мандалов-Манданата, купил неколку биволи за подобро да ја обработува земјата. Бидејќи бивол на турски се викало ‘мандана’, во семејството се вселил овој прекар кој подоцна стана славен.

Во 1894 година, Стефан се оженил со Фидана Ѓорѓеделева со која имал четири деца. Наскоро Стефан станува член на месната канцеларија на ТМОРО во Стојаково, а во 1897 година заминува како учител во селото Серменин (на планината Кожуф), каде веднаш воспоставува врски со тамошниот месен комитет. Во февруари 1901 година во близина на селото бил убиен еден Турчин алваџија. Тоа ја зголемило концентрацијата на турски патроли во регионот, а на 15 февруари една група заптии дошла и во куќата во која живеел Стефан Мандалов-Манданата. Тогаш тој избегал во четата на Христо Чернопеев, а еве како настанот го запишал Ристо Стамков, според кажувањето на Ѓорѓе Мандалов, син на Стефан:
‘Стефан веќе имал слушнато за апсењата во околината. Помислил дека заптиите се дојдени по него, па почнал да смислува план како да избега. Ги примил заптиите со голема љубезност, а на домаќинката и наредил да приготви алва. Додека се пржела алвата им се извинил на гостите за да го ослободат за момент поради потребата од мала нужда. Главниот од групата се согласил, но со учителот излегол и еден од заптиите по истата потреба. Откако Стефан забележал дека заптијата ја оставил пушката, скокнал во блискиот дол и почнал да бега.’

Така Манданата се нашол во илегала, а по 15 дена по бегството од заптиите, кон крајот на февруари или почетокот на март 1901 година се приклучил на четата на Христо Чернопеев со кого се познавал отпорано.
Проф д-р Владо Картов, во делото за Сава Михаилов-Савата, соработник на Сандански и Чернопеев и еден од учесниците во целиот настан со мис Стон, го опишал Манданата токму така како што ни го прикажа и Прличко – омилен меѓу комитите, ведар, расположен, со дарба за песна и за имитација на птиците.
‘Во четата го нарекувале и со прекарот доктор, бидејќи можел да лекува со употреба на разни народни лекови, чаеви и слично. Дарбата за лекување ја наследил од мајка му Векија’, вели Перо Мандалов, кој и самиот ја има истата дарба.

Грабнувањето на мис Стон и Катерина било извршено кај местото ‘Потпрена скала’, на патот Банско-Разлог. Тогаш започнува шестмесечниот заеднички живот на жените и комитите, а во текот на тие месеци, Катерина Цилка се породува. Нејзината ќерка го добила името Елена. Манданата посебно се приврзал за малечката, а Дилбер Атанас, четник, за ова вака раскажувал:
‘Се натпреваруваме кој повеќе ќе го носи малото бебе. Најмилозлив од сите беше Стефан Мандалов. Тој најдобро умееше да го стиши и во негови раце детето никогаш не плачеше. Постојано му велеше: Трај на дедо, трај! А, кутриот, имаше само 26 години. Еден ден кога по тесна патека минувавме крај една стрмнина, тој со детето в раце се подлизна и исчезна во провалијата. Сите се исплашивме и помисливме дека од нив не останало ништо. Но, на дното од амбисот тој беше наведнат над детето и пак му велеше: ‘Трај на дедо, трај!’ Беше целиот издраскан и раскрвавен, но на детето не му беше ништо.’