Колку време е потребно за да се пренесе еден објект од точка А до точка Б ако растојанието помеѓу точката А и точката Б е само еден километар? Ова навидум едноставно, но трик прашање (на пример, брзината недостасува во равенката) станува уште потешко да се одговори во случајот на споменикот „Сончев часовник “. Најновиот проект на Сашо Станојковиќ, „Префрлање на одговорноста (II): Од точка А до точка Б“, 2023 година е прониклива студија на случај за уметничко истражување во која уметникот се осврнува на спорните спомени, колективната амнезија и спомените.
Уметникот размислува за мотивите зад неконзистентната – и честопати неуспешната – мемориска политика која ги овековечува пропуштените можности за извинување и отстапува место за разни изливи на омраза, антисемитизам и други форми на расизам.
Поточно, Станојковиќ во текот на својот партиципативен истражувачки проект ги истражува причините за доцнењето на завршувањето на споменикот „Сончев часовник“. Во 2015 година, неколку организации иницираа и нарачаа споменик кој треба да биде посветен на Евреите кои живееле во Битола (Северна Македонија) до 1943 година, но биле депортирани и убиени за време на Холокаустот – во концентрациониот логор Треблинка. Уметникот Мати Грунберг – Израелец роден во Скопје – создаде споменик во облик на огромен сончев часовник изработен од железо обоено во жолто. Но, и покрај првичната одлука споменикот да се постави на постамент на Еврејските гробишта во Битола, тој не е поместен од првобитната локација во фабриката „ПЕТ“ по неговото завршување во 2018 година.
Станојковиќ го интервјуираше авторот на споменикот Мати Грунберг и паралелно ги праша и инволвираните институции и поединци зошто беше потребно толку долго да се признае спорното минато на прво место. Сè уште опседнувачкото прашање е зошто се покажа толку тешко да се премости растојанието од само еден километар помеѓу местото на изградбата на споменикот и неговата замислена дестинација. Од добиените одговори не можеше да се изведе јасен заклучок за одговорноста за доцнењето. Затоа, важно е да се фрли повеќе светлина на случајот по патувањето на уметникот низ лавиринтите на различни институции и на крајот да се иницира поставувањето на споменикот на веќе завршениот пиедестал.
„Префрлање на одговорноста (II)“ е продолжение на првиот дел од истоимената изложба која ги презентираше резултатите од истражувачкиот и партиципативен уметнички проект на уметникот кој се однесуваше на критичките повици за преиспитување на распространетите и конзервативни дефиниции за спомениците и ги оспори вообичаените претпоставки и услови тие да припаѓаат на листата на заштитени споменици. Во двете изложби Префрлање на одговорноста(I и II) Сашо Станојковиќ ја нагласува итноста на застапувањето за советодавна и партиципативна концептуализација на културното наследство и спомениците. Така, тој ја истакнува потребата да се поддржат и да се засилат различните гласови и заложби на политичко дејствување и активистичко несогласување околу спомениците со помош на директна демократија и спротивставување на некритичкото и националистичко славење на културното наследство. Насловот на двата проекти на Станојковиќ произлезе директно од недостатокот на преземање целосна одговорност, од една страна, и од прекршувањето на должноста и префрлањето на одговорноста на институциите, од друга страна.
Сашо Станојковиќ е роден во 1962 година во Скопје, Северна Македонија, каде што живее и работи како самостоен уметник. Во 2011 година магистрира на Факултетот за ликовни уметности во Скопје. Неговите партиципативни истражувачки проекти и изведби се базирани на инструкции и се занимаваат со групи или заедници на луѓе кои се собираат околу нивните заеднички интереси во уметноста, естетиката и етиката и во кои тој главно е заинтересиран за нивните неформални собири и самоорганизирани активности кои не се ниту регистрирани, ниту институционализирани, и затоа често остануваат непризнаени како општествено или естетски важни. Станојковиќ се фокусира на истражувањето на правото на протест на различните заедници и во испитувањето на прашањето на сеќавањето: раслојувањето и зачувувањето на колективната меморија – и амнезијата – на јавните простори.
Станојковиќ користи различни медиуми, жанрови и методи како што се сликарство, фотографијата, видеото, перформансот, партиципативно истражување итн. со цел да се осврне на односот помеѓу формирањето на таквите заедници и различните општествени, приватни или јавни простори кои се населени со нивните активности (галерии, кина, паркови и домови). Неговите проекти вклучуваат To Whom It May Concern – дел од самостојната изложба на Дејвид Медала, курирана од Гај Брет во ICA – Лондон, 2005 година, Правда во фокусот (2004–2007), Простор за протест (2007–2012) и Префрлање на одговорноста (2018). Станојковиќ учествувал на изложбите „Секогаш веќе Апокалипса“ (Културен центар Јилдиз, 1999) и „…и…“ (Воен музеј, 2003), двете одржани паралелно со биеналето во Истанбул, во SIKB(R)“ – „Јужно меѓународно уметничко биенале“ (Р), Стокхолм, 2003 година и на Октомвриски Салон, Белград (2008). Станојковиќ реализирал меѓународни самостојни или групни изложби во Истанбул, Белград, Стокхолм, Мадрид, Лондон, Берлин, Мајами, Бостон, Љубљана, Загреб, Брауншвајг, Букурешт, Сараево, Солун, Монтевидео, Гуангжу, Жеџијанг, Грац, Мелбурн и Њујорк.
