Треба да сме среќни што во нашево време имаме автор од форматот на Венко Андоновски. Треба да се среќни и писателите што имаат таков колега по перо, и книжевните критичари, и читателите… Треба да е (и е) среќен и Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ при УКИМ што го има во својот колектив, на Катедрата за македонска книжевност и култура на која заедно работиме повеќе од три децении. Треба да е среќна и Македонската академија на науките и уметностите што го има во своите редови, како дописен член што може уште многу да придонесе за развојот и на книжевноста и на науката… Едноставно, треба да сме среќни сите како културна средина што го имаме за современик и што современата македонска книжевност има дела какви што се неговите!
Денес, истакнатиот македонски прозаист, драмски автор и универзитетски професор, Венко Андоновски полни 60 години. А по тој повод и по повод 30 години од објавувањето на неговиот прв роман, ова го порачува неговата колешка, универзитетската професорка и книжевна критичарка од Катедрата за македонска книжевност и култура, Весна Мојсова-Чепишевска, во новиот критички осврт за творештвото на Андоновски објавен денес во чест на двојниот јубилеј и како прва роденденска честитка.
Во текстот што пред сè се однесува на реизданието на неговата збирка раскази „Фрески и гротески“ и на романот „Азбука за непослушните“ во една книга, Мојсова-Чепишевска за Андоновски се осврнува како за реставратор на фреските и азбукословец на современата македонска книжевност, продолжувач на линијата на Стале Попов и Петре М. Андреевски во македонката проза и на Војдан Чернодрински и Горан Стефановски во македонската драма.
– Јубилеите, и оние што се однесуваат на некои случувања во книжевната, културната и општествената стварност, и оние што се поврзани со биографиите на личностите што се двигатели на таа стварност, не треба да се повод само за потсетување и вреднување, туку и за превреднување на постигнатото, запишаното, оставеното зад себе… Затоа, во годината кога чествуваме шест децении од раѓањето и три децении од објавувањето на првиот роман на еден од најчитаните и еден од најзначајните македонски автори на / во Македонија на преминот од XX кон XXI век, и особено во последниве две децении на овој век – Венко Андоновски, чувствувам дека на планот на издаваштвото, можеби и не можеше да се случи нешто посоодветно од тоа во една книга да се преобјават неговата збирка раскази „Фрески и гротески“ и неговиот прв роман „Азбука за непослушните“, во издание на „Три“, посочува Мојсова-Чепишевска.
Според неа, оваа нова книжевна објава е значајна не само затоа што за расказите од „Фрески и гротески“, Андоновски за првпат го доби „Рациновото признание“ и не само затоа што „Азбука за непослушните“ е неговиот прв роман за кој доби и прва награда на издавачот „Зумпрес“, туку затоа што едноставно, ваквото издание во кое на едно место се и двете дела им го должевме и на оние што се родија или што станаа читатели по почетокот на деведесеттите години на минатиот век.
– Зашто токму овие дела се оние коишто громогласно обзнанија дека Венко Андоновски е авторот што ја продолжува линијата на двајцата претходни најчитани и најзначајни македонски раскажувачи, но и негови книжевни татковци: Стале Попов и Петре М. Андреевски. Иако, до 1993 година кога беше објавена „Фрески и гротески“ и до 1994 година кога беше објавен „Азбука за непослушните“, веќе неколку години, Андоновски беше познато име на македонската книжевна сцена, и тоа и како книжевен истражувач – научник, теоретичар на книжевноста, и како книжевен критичар и антологичар со полемичен дух, и како писател што веќе ги имаше објавено поетската книга „Нежното срце на варварот“ (1986) и дебитантската збирка раскази „Квартот на лиричарите“ (1989), сепак, овие две дела, како да беа пресвртни. И за неговото творештво во кое најавија еден поинаков дискурс од оној што дотогаш го имаше во македонската проза, и за неговиот однос со читателите, а согледано од денешна перспектива – пресвртни и за современата македонска книжевност. Затоа, повеќе од потребно беше овие две клучни дела од опусот на Андоновски, одново да ги имаме, за обединети во ново издание да се подостапни за читање и за оние што тогаш во периодот на првообјавата не можеле да ги прочитаат, нагласува универзитетската професорка.
Според Мојсова-Чепишевска, ова издание е не само за оние што тогаш не можеле да ги прочитаат двете клучни дела на Андоновски поради своите години и затоа што во периодот на првообјавата уште не биле родени или не биле читатели, туку и за сите оние што до сега пропуштиле да ги прочитаат овие дела, како и за сите што веќе ги имаат прочитано, бидејќи одново треба да ги прочитаат за да ги доисчитаат.
– Наједноставно речено, вакво издание на „Фрески и гротески“ и на „Азбука за непослушните“ си го должевме и на себеси и на македонската книжевност и култура. И добро е што го имаме, за да нè поттикне на препрочитувања. Дури некои од поновите генерации можеби за првпат ќе го читаат ова писмо од она што Андоновски би го нарекол македонско лепословие, посочува Мојсова-Чепишевска.
Во критичкиот осврт, таа остварува одделни микроисчитувања на двете дела на Андоновски, со осврнување и во контекст на македонскиот книжевен развој и во контекст на јужнословенската книжевност.
– По „Фрески и гротески“ и „Азбука за непослушните“, од перото на Венко Андоновски како прозаист, во 2000 година следуваше „Папокот на светот“ – романот со кој тој го доживеа успехот за кој не еднаш сум рекла дека личи на вистинска експлозија. Овој роман понуди нов начин на читање и овозможи поинакво согледување на целокупната авторска традиција на Андоновски. Но, како и големи имиња од историјата на светската книжевност претходно, со него тој фрли дополнителна светлина на претходните книги – на „Фрески и гротески“ и на „Азбука за непослушните“ и насочи кон една следна. „Папокот на светот“ ги допишува и неговиот прв роман „Азбука за непослушните“ и неговата збирка раскази „Фрески и гротески” и го најави „Папокот на светлината“. Па така, секој што го прочитал „Папокот на светот“ и/или „Папокот на светлината“, се чини, треба/мора да ги прочита и „Фрески и гротески“ и „Азбука за непослушните“ што сега се обединети во една книга. И вистински, читателски и да ужива, и да размислува, сфаќајќи дека голем писател како Андоновски, во сиот свој живот пишува една, голема книга што ја сочинуваат сите негови дела, стои во завршницата на освртот на Мојсова-Чепишевска.
Таа напоменува дека во времето што е пред нас, потребно е во едно издание да ги имаме и првите објавени драми на Венко Андоновски – „Адска машина“ (1993) и „Бунт во домот за старци“ (1994) – врсници на „Фрески и гротески“ (1993) и на „Азбука за непослушните“ (1994), а можеби во истото издание и „Словенски ковчег“ (1998).
– Затоа што како што „Фрески и гротески“ и „Азбука за непослушните“ се темелот на она што го има во неговата проза, така и овие драмски текстови се темелот на она што го има во неговото натамошно драмско творештво, порачува универзитетската професорка и книжевна критичарка.
