Се проценува дека во Босна и Херцеговина на секои 100 жители има 31 парче оружје – нелегално и легално заедно. Во Северна Македонија има 30 парчиња на 100 жители, а во Косово тој број е 24 на 100 жители. Во Хрватска и Албанија

По низата трагични настани какви Србија не памети, властите започнаа кампања за разоружување, но експертите очекуваат „ограничени резултати“.

Како одговор на двете масовни убиства, кои се случија за помалку од 48 часа минатата недела, Министерството за внатрешни работи на Србија ги повика граѓаните да го предадат нерегистрираното оружје во периодот од 8 мај до 8 јуни, анонимно и без никакви последици.

Во првите два дена од кампањата беа предадени 3.000 парчиња оружје, 125.000 муниција и 150 мини-експлозивни направи, се вели во соопштението на МВР.

„Мислам дека нема да има значителен напредок, бидејќи истражувањата покажуваат дека српските граѓани веруваат дека институциите работат во интерес на властодршци и тајкуни, па затоа се убедени дека треба да се заштитат себеси“, вели Предраг Петровиќ, директор за истражување во Белградски центар за безбедносна политика (BCBP), за Би-Би-Си на српски јазик.

Се проценува дека цивилното население на Балканот има девет пати повеќе оружје од армијата и полицијата, според глобалното истражување за мало оружје од 2018 година.

Србија и Црна Гора го делат неславното трето место во светот по бројот на оружје во рацете на цивилите, зад САД и Јемен.

Дали имаат ефекти кампањите за предавање оружје?

На првиот ден од кампањата, на поканата на МВР се одзва Нарцис Селимиќ, маркетинг експерт од Белград.

Овој шеесет и тригодишник решил да се откаже од пиштолот иако има дозвола за чување оружје.

„Мојот син е четврто одделение во основно училиште и јас бев длабоко погоден од оваа трагедија“, изјави Селимиќ за Би-Би-Си на српски јазик.Имав силна желба да направам нешто“.

Тој отишол во полициска станица во Нов Белград каде, како што додава, наишол на голема гужва.

„Повеќе од три часа чекав во ред – имаше многу луѓе, главно над 50 години, а половина од нив би рекол дека се жени“, опишува Селимиќ.

Тој вели и дека „немало документација“, а полицајците се „љубезни и од помош“.

Во текот на изминатата деценија, во Србија и во земјите од регионот беа спроведени десетици кампањи за предавање на нерегистрирано оружје.

Најмалку 171.000 парчиња оружје доброволно им се предадени на властите во Србија од 2012 година, покажуваат податоците на Фондот за население на Обединетите нации (УНДП).

Петровиќ потсетува дека најуспешната ваква кампања во Србија била спроведена во 2003 година, по полициската акција Сабја, кога граѓаните предале „околу 50.000 парчиња оружје“.

Станува збор за акцијата за пронаоѓање и апсење на осомничените за атентатот на премиерот Зоран Ѓинѓиќ, како и други кои беа осомничени дека се членови на криминални кланови.

„Сите последователни акции беа од многу помал опсег, кога беа предадени само неколку илјади парчиња“, истакнува Петровиќ.

Александра Илиќ, професорка на Факултетот за безбедност во Белград, смета дека „ригорозните и краткорочни мерки“, како што се ваквите кампањи, „првенствено имаат за цел да ја смират јавноста“.

„Тоа испраќа порака дека ова е клучен потег на државата во решавањето на проблемот – ако има помалку пушки, има помали шанси да се случи нешто вакво.

Сепак, Илиќ смета дека „со вакви мерки не се постигнува ништо во однос на превенцијата“.

Таа очекува дека на поканата на МВР ќе одговорат „првенствено граѓаните кои не претставуваат значителен безбедносен ризик“.

„Оние кои се поврзани со некаква криминална активност ќе останат во сенка бидејќи со изложување на нелегално оружје стануваат изложени на откривање на други форми на криминал“, оценува Илиќ.

Зошто српските граѓани имаат толку оружје?

„Војните во последните 100 години ги наведоа граѓаните да веруваат дека треба да чуваат оружје, за да се заштитат во случај на нов конфликт“, вели Петровиќ.

Тој оценува дека честите конфликти во изминатиот век придонеле за развој на „културата на вооружување“.

„Се смета дека поседувањето оружје е одраз на моќ, која е фактор на опстанок и на тој начин добиваме маѓепсан круг“, наведува тој.

Селимиќ, кој додава дека пука долго време, се откажал од пиштолот што го држел од 1991 година, кога започна распадот на Југославија.

„Тогаш го набавив за лична заштита“, вели тој.

Петровиќ вели дека уште еден елемент на сложувалката е недовербата во институциите.

Речиси две третини од граѓаните веруваат дека „политичарите организирани во интересни групи ја злоупотребуваат власта заради лични интереси“ и дека најмногу корупција има „во политичките партии, владата, судството, полицијата и медиумите“, според истражувањето на БЦБП од 2022 година.

„Нашето истражување, исто така, покажува дека граѓаните на Србија своето чувство на сигурност го припишуваат првенствено на способноста да се заштитат себеси, што ги поттикнува да се вооружуваат – и легално и нелегално“, објаснува тој.

Се претпоставува дека оружје се трупа уште од балканските војни 1912-1913 година. година, а проценките за количините варираат.

„Најскромна проценка е дека има по едно нелегално оружје за секое легално, а најширока проценка е дека има три пати повеќе нелегално оружје од легалното“, вели Петровиќ.

Според податоците на БЦБП од 2018 година, во земјата има околу 1,1 милион парчиња легално оружје.

„Податоците покажуваат дека во случаи на убиства предничи употребата на нелегално огнено оружје“, додава експертот.

Јелена Лакиќевиќ, раководител на Одделот за оружје во Управата за управни работи на МВР, го демантираше истражувањето според кое Србија е на врвот на листата на огнено оружје по население.

„Овие податоци се добиени со истражување на невладина организација во 2017 година.

„При собирањето податоци користени се застарени податоци за бројот на регистрирано оружје и произволни податоци за бројот на нелегалното оружје.

„Со дел од нивната методологија дојдоа до информации дека Србија е на врвот на листата“, изјави Лакиќевиќ за ТВ Прва во јануари 2023 година.

Сепак, таа не изнесе нови информации.

Предавање и конфискација на оружје на Балканот

Од 2012 година, жителите на Западен Балкан им предале на властите речиси 190.000 парчиња оружје што ги чувале без дозвола, покажува истражувањето на УНДП.

Од тој број, нешто повеќе од 171.000 парчиња се предадени во Србија. Од 2000 година, властите во Србија уништиле најмалку 159.450 парчиња оружје, според Патоказот за усогласување на законодавната рамка во земјите од Западен Балкан со европските регулативи. За тоа време, речиси 630.000 парчиња оружја биле уништени во Западен Балкан, според глобалното истражување за мало оружје од 2018 година.

Од 2018 година, на границите на Србија се запленети речиси 8.000 оружја, покажува „Патната карта“.

Но, и покрај овие напори, сè уште има „премногу“ во рацете на граѓаните, според истражувањето на БЦБП од 2018 година.

Според нивните податоци, околу 90 отсто од оружјето на Балканот е во рацете на цивили.

Колку оружје има во регионот?

Се проценува дека во Босна и Херцеговина на секои 100 жители има 31 парче оружје – нелегално и легално заедно. Во Северна Македонија има 30 парчиња на 100 жители, а во Косово тој број е 24 на 100 жители. Во Хрватска и Албанија е многукратно помалку. Во Хрватска има две парчиња на 100 жители, а во Албанија е 1,5 парче на 100 жители.