Ако се соберат вкупните трошоци за воспитување и образование од кои Србија се откажа преку просечниот годишен одлив на 45.000 граѓани, тие се движат од 5,8 до 6,7 милијарди долари годишно. Во збирниот износ за набљудуваните 11 години тој изнесува 67,6 милијарди долари, пренесува Нова.рс.

Проценетите инвестиции во воспитанието и образованието од кои се откажавме беа повисоки од годишниот БДП на Црна Гора секоја година. Анализата колку навистина ја чинеше Србија масовното иселување на граѓаните ја направија Огњен Радоњиќ, професор на Филозофскиот факултет и Иван Остојиќ, експерт за економија, технологија и иновации, а нивниот авторски текст е објавен на сајтот Velike price за која пишуваат најзначајните автори од Србија, Хрватска, Босна и Херцеговина Словенија, Црна Гора, пренесува Нова.рс.

Во една неодамнешна, детална анализа на Velike price „Секој Србин изгубил најмалку 660.000 долари од 1990 година“ (автор Иван Остојиќ), се запознавме со огромните проценети загуби во производството што ги претрпе српската економија во последните три децении. Овие трошоци се и експлицитни, бидејќи денес граѓаните на Србија се меѓу најсиромашните во Европа, а имплицитни, изразени во опортунитетни трошоци, односно трошоците за изгубените можности, пишува порталот Нова.рс.

Очигледно е дека луѓето доаѓаат во напредни земји кои континуирано се стремат кон подобри стандарди, безбедност и владеење на правото, а напротив, дека луѓето ги напуштаат земјите кои стагнираат и каснуваат за подобар живот, пишуваат авторите во својата анализа за тоа колку Србија изгуби поради заминување на население.

За жал, Србија им припаѓа на овие други земји, со изразена емиграција и политички структури кои наместо да создаваат нова вредност, претпочитаат задолжување, прераспределба, корупција, поларизација на општеството и технолошка заостанатост.

Несомнено е дека една од главните причини за заостанувањето на Србија зад споредливите поранешни земји во транзиција од Централна и Источна Европа е трајното заминување на луѓе, односно одливот на мозоци, што не само што им дава можност на земјите од дестинацијата да располагаат со персонал без инвестирани средства, туку тие кадри стануваат продуктивни, дел од нивната заедница, чија производна, технолошка и иновациска моќ се зголемува со текот на времето.

За возврат, земјите од кои луѓето заминуваат имаат нето загуба, бидејќи очекуваниот поврат на инвестициите во воспитанието и образованието во голема мера отсуствува и се оплодува на друго место (помал дел се враќа во земјата на потекло преку дознаки), пренесува Нова.

Поради сето наведено, би било корисно да се обидеме да ги измериме овие трошоци за да станеме барем малку посвесни дека не живееме со пароли, туку со дела, кои конкретно се материјализираат во економскиот и општествениот живот.

Почетната точка на оваа анализа е проценката на професорот Александар Баучал од 2018 година дека просечното српско семејство одвојува околу 30 отсто од својот месечен приход од раѓањето на детето за грижа, воспитување и образование (градинка, училиште, факултет) и дека семејството учествува во вкупното финансирање на овие трошоци со два една третина, а државата со една третина (финансирање материјални трошоци на градинки, училишта, факултети, плати, буџетски студенти и сл.).

Недостатокот на оваа анализа е што имаме релативно веродостојни податоци од 2001 година, бидејќи 1990-тите беа обележани со економски хаос со една од најголемите светски хиперинфлации, а со тоа и официјални и улични девизни курсеви и неверодостојни економски показатели.

Затоа, за да ја направиме оваа анализа методолошки валидна, ќе се обидеме да ги процениме експлицитните и имплицитните трошоци за одливот на мозоци од 2012 година, пренесува Нова.рс.

Според некои проценки, во последните десет години Србија ја напуштаат меѓу 30.000 и 60.000 луѓе. Ваквата оценка изгледа точна, бидејќи според податоците на Евростат, во периодот од 2013 до 2021 година, 343,7 илјади српски државјани за првпат побарале и добиле дозвола за престој во земјите на Европската унија.

Според некои проценки, од вкупната српска емиграција, 80 отсто од нив се во Европската унија, плус Швајцарија, што приближно се совпаѓа со потеклото на дознаките што пристигнуваат во Србија.

Според податоците на Народната банка на Србија, меѓу 10-те земји од кои доаѓаат најмногу дознаки, седум се од Европската унија (Германија, Австрија, Франција, Хрватска, Италија, Шведска и Словенија) плус Швајцарија. Учеството на овие осум земји во вкупните дознаки е околу 70 отсто.

Aко се претпостави дека овие 343,7 илјади српски емигранти сочинуваат 80 отсто од вкупно регистрираната српска емиграција во наведениот период, се доаѓа до претпоставениот број на вкупниот регистриран одлив на население во износ од 430.000 лица во набљудуваниот период. Колку од нив живеат во емиграција без дозвола за престој, тешко е да се каже, но веројатно се многу.

Имајќи го ова предвид, ја земаме средната вредност помеѓу 30.000 и 60.000 луѓе, односно претпоставуваме дека 45.000 граѓани ја напуштаат Србија годишно. Исто така, според некои проценки, четвртина од овој број се високообразовани.

Значи, во нашиот случај од Србија заминуваат 11.250 лица со високо образование и 33.750 со завршено средно образование.

Колку чини заминувањето на граѓаните со средно образование, а колку со факултет

Авторите на текстот за загубата на Србија поради иселувањето на граѓаните, Огњен Радоњиќ и Иван Остојиќ пресметале колку пари се потрошени за образование на деца до 18 години и млади до 25 години во периодот од 2012 година. Пресметковните параметри беа експлицитни (семејство плус државни трошоци) и имплицитни (пропуштена заработка по дипломирањето поради недостаток на работа).

Конечно, потребно е да се соберат вкупните експлицитни и имплицитни трошоци по година и да се пресмета вкупната инвестиција во образованието од која Србија се откажа поради просечниот годишен одлив од 33.750 граѓани со средно образование и 11.250 граѓани со факултет.

Така, годишниот трошок за одлив на граѓани со средно образование е во опсег од 3,9 до 4,2 милијарди долари (производ на трошоци по лице на возраст од 18 и 33.750 години) и на граѓани со факултет во опсег од 2 до 2,4 милијарди долари. (производот на трошоците по лице на возраст од 25 и 11.250 години).

Кога ќе ги собереме овие трошоци, ќе ги добиеме вкупните трошоци за воспитување и образование од кои Србија се откажа преку просечниот годишен одлив на 45.000 граѓани.

Тие трошоци се движат од 5,8 до 6,7 милијарди долари годишно, односно во кумулативниот износ за набљудуваните 11 години изнесуваат 67,6 милијарди. Ако ги споредиме овие трошоци со номиналниот БДП во соодветните години, ќе видиме дека тие во просек изнесувале 6,15 милијарди долари или 12,5 отсто од БДП годишно.

Колку се значајни овие суми, дополнително говори и фактот што проценетите инвестиции во воспитание и образованието од кои се откажувавме секоја година беа над годишниот БДП на Црна Гора.