20 мај 2023

Ал Џезира Балканс

Ал Џезира ја анализира актуелната политичка сцена по неделните претседателски и парламентарни избори во Турција и ја споредува со претходните избори во 2018 година.

Турција ја чека втор круг претседателски избори на крајот на мај, на кои ќе избираат меѓу претседателот Реџеп Тајип Ердоган и неговиот ривал Кемал Киличдароглу, бидејќи ниту еден од нив не ги доби потребните 50 отсто плус еден глас.

Во овој извештај, ќе се осврнеме на актуелната политичка сцена по претседателските и парламентарните избори во неделата и ќе ја споредиме со претходните избори во 2018 година, за да видиме какви промени се случија во гласањето за претседателот Ердоган и неговата Партија на правдата и развојот (АКП) во однос на гласовите на опозициските кандидати и партии.

Како се менуваа гласовите на Ердоган меѓу 2018 и 2023 година?

На изборите во 2018 година, претседателот Ердоган освои 52,59 отсто, со повеќе од 26 милиони 330.000 гласови. Веќе во првиот круг успеа да победи. Сега бројот на гласови што ги доби се зголеми на 27 милиони и 88.000, додека неговиот процент падна на 49,51 отсто.

Тоа може да се објасни со зголемувањето на вкупниот број гласачи и повисоката стапка на излезност во земјата во однос на 2018 година.

Зошто процентот на Ердоган падна под 50 отсто?

Ахмет Ујсал, раководител на Центарот за турски студии Орсам, смета дека овој резултат е „успех за Ердоган со оглед на последиците од пандемијата на коронавирусот и војната во Украина, како и земјотресот што ја погоди Турција пред три месеци“.

Ујсал за Ал Џезира изјави: „Ердоган води и има најголеми шанси да победи во вториот круг од изборите, бидејќи му требаат само 0,5 отсто, иако повеќе од 10 опозициски партии се обединија против него“. Тој забележува дека најголемиот предизвик е да се подобри одѕивот на поддржувачите на секоја страна.

Од друга страна, турскиот колумнист и политички аналитичар Фаик Булут вели дека процентот на гласови на Ердоган е намален поради економските проблеми, проблемите со човековите права и поделбата на политичките струи (конзервативен национализам, религиозни и леви струи) меѓу кандидатите.

Во разговор за Ал Џезира, Булут додаде: „Ова е порака од народот до Ердоган дека е неопходно да се решат економските проблеми и да се зголемат платите“.

Колкава е тежината на гласовите на Киличдароглу во однос на гласовите на опозициските кандидати во 2018 година?

Киличдароглу во првиот круг доби 44,88 отсто од гласовите како еден од кандидатите на опозициската Национален сојуз, исто така со поддршка на Курдите.

Во 2018 година опозицијата на претседателските избори учествуваше со пет кандидати, меѓу кои беа Мухарем Инџе тогаш од Републиканска народна партија (ЦХП), Мерал Акшенер од Добрата партија и Селахатин Демирташ од прокурдската Народна демократската партија (ХДП), а освоија 30, 64 отсто, 7,29 отсто и 8,40 отсто од гласовите.

Споредено со 2018 година, јасно е дека процентот на гласови на Киличдароглу е помал од вкупниот број гласови на кандидатите на опозицијата во 2018 година. Ујсал ова го припишува на фактот дека Киличдароглу „не бил консензуален кандидат, бидејќи дури и Акшенер извесно време ја бојкотираше коалицијата“.

За споредбата со сегашната ситуација, Ујсал рече: „Опозицијата сега формираше поширока коалиција и дури очекуваше победа во првиот круг. Сепак, не успеаја во тоа, поради што се фрустрирани“.

Истовремено, аналитичарот Булут нагласува дека гласовите за Киличдароглу на овие избори се зголемиле затоа што Националната алијанса е дел од опозициската коалиција и затоа што Ердоган изгубил гласови во регионот на Црното Море и централна Анадолија.

Дали опозицијата имаше корист од претставувањето само еден кандидат?

Ујсал смета дека Киличдароглу го оневозможил собирањето на сите овие гласови и тешко дека може да го надмине овој јаз меѓу себе и Ердоган.

Булут, пак, смета дека опозицијата немала друг избор, туку дека повлекувањето на Мерал Акшенер и нејзиното враќање остави негативен впечаток. Тоа се одрази во гласовите на Киличдароглу. Ако опозицијата предложи друг кандидат, како што е Екрем Имамоглу, градоначалник на Истанбул, можеби ќе добиеше повеќе гласови, смета Булут.

Со него се согласува и Ујсал, кој смета дека Имамоглу бил подобар избор. Тој додава дека Киличдароглу се наметнал како алтернатива, но дека има идентитетски проблем бидејќи е алевит со курдско потекло.

Булут потсети и дека меѓу Киличдароглу и Ердоган има 5,5 отсто разлика и дека лидерот на опозицијата мора да го оцени ефектот од неговата изборна кампања и да пристапи кон општа мобилизација на своите поддржувачи за да победи во вториот круг од изборите, со оглед на тоа што е дел од гласачката база од партиите кои влегоа во коалиција со него ги бојкотираа изборите или не гласаа за него.

Каква е моменталната распределба на пратеничките места меѓу партиите?

Народниот сојуз, кој се состои од АКП, Партијата за национално движење (МХП), Новата партија на благосостојба (ЈРП) и Партијата Худа-пар (курдската), освои мнозинство во Парламентот – 323 од 600 места. Од нив, 268 се за АКП, 50 за МХП, пет за ИРП, покажуваат најновите статистички податоци на агенцијата Анадолија.

Од друга страна, во Националниот сојуз, ЦХП освои 169 места, вклучувајќи ги и сојузничките партии Саадет, Партијата за иднината и Партијата за демократија и напредок (ДЕВА), додека Добра партија сама освои 43 места.

Што се однесува до Сојузот за труд и слобода, Партијата на зелените леви (ЈСП) и Работничката партија на Турција (ТИП) освоија 61, односно 4 места.

Какви промени се случија во однос на освоените мандати на овие партии во однос на 2018 година?

Бројот на пратенички места што ги освоија АКП и ЈСП (Курди) се намали, а партијата ЈСП на претходните избори учествуваше под името „Демократски народи“. Бројот на места освоени од ЦХП и МХП се зголеми во 2023 година.

Што се однесува до зголемувањето на бројот на освоени пратенички места од партијата МХП, Ујсал вели дека тоа се гласови на АКП, додека Булут тоа го припиша на „длабокото националистичко движење во Турција, кое на АКП и е потребно за да обезбеди парламентарно мнозинство“.

Во врска со намалување на бројот на освоени пратенички места од страна на ЈСП, Ујсал објаснува дека тие „се фокусирале на левичарската идеологија наместо на курдскиот идентитет и ја бранеле хомосексуалноста; поради што ги изгубија гласовите од конзервативните Курди“. Ваквата ситуација Булут ја припишува на тоа што „помалку популарните кандидати беа на врвот на листата на оваа партија и гласовите на електоратот на партијата отидоа за ЦХП, па бројот на места за таа партија се зголеми“.

Ујсал смета дека партијата „ЦХП изгуби многу пратенички места бидејќи на нејзините листи имало кандидати од десничарските партии со кои се во сојуз со цел да се кандидираат за Киличдароглу, што влијаело на популарноста на партијата“.

Зошто се намали бројот на пратенички места на АКП?

Во однос на намалувањето на бројот на освоени пратенички места на АКП, Ујсал смета дека тоа е нормално бидејќи нивниот Народен сојуз го задржа мнозинството, а дел од гласовите отидоа за сојузничките партии. Тие партии останаа во самиот блок, тоа е успешна стратегија“.

Што се однесува до Булут, тој наведува дека партијата ги загубила овие пратенички места поради „економски проблеми, корупција и пад на довербата во партијата“.

Кои партии првпат влегуваат во Парламентот?

Партијата ЈРП предводена од Фатих Ербакан, син на починатиот премиер Неџметин Ербакан, успеа да влезе во Парламентот првпат како конзервативна партија, иако неодамна беше основана. Ујсал смета дека партијата го постигнала овој резултат бидејќи била дел од Народниот сојуз.

Оваа ситуација е различна од она што се случи со Партијата Саадет, која припаѓа на истото движење и е во сојуз со опозицијата, која не успеа да влезе во Парламентот во 2018 година.

Што се однесува до левицата, Работничката партија на Турција (ТИП) првпат освои места во Парламентот, што Булут го објаснува со тоа што „левичарските гласови во западните провинции отидоа за ТИП“.